132 ~ Ανδρέας Συγγρός: Να απομακρύνωμεν την πτώχευσιν ναι, αλλά να την αποφύγωμεν όχι.

Η Κυβέρνησις Δηλιγιάννη λυσσωδώς επολεμείτο υπό της αντιπολιτεύσεως, είναι δε γνωστόν πόσον ο Τρικούπης ήτο ισχυρός εν τη αντιπολιτεύσει ένεκα της αδιαφιλονίκητου αυτού ικανότητος εν πάσι και της ασυγκρίτου προς τον Δηλιγιάννην υπεροχής του, κατωρθώθη δε να πεισθή το Στέμμα ότι με την Κυβέρνησιν αυτήν η πτώχευσις της Ελλάδος είναι άφευκτος, ενώ ερχομένη η του Τρικούπη δύναται ν' απαλλάξη την Ελλάδα της ατιμίας αυτής και της παρεπόμενης καταστροφής.

Κατηγορήθην τότε διά της δημοσιογραφίας ονομαστί και από του βήματος της Βουλής εις τρόπον ώστε πας τις ακούων τον Δηλιγιάννην αγορεύοντα περί χρηματιστικών σκευωριών προς ανατίμησιν του χρυσού να εννοή ότι έμέ ως ούτω σκευωρούντα υπαινίσσεται. Ουδέν τούτου ανακριβέστερον' μάτην δε επανειλημμένως εβεβαίουν την Βουλήν ότι δεν εισήλθον εις αυτήν επιδιώξας το βουλευτικόν αξίωμα, ούτε διά να πολιτευθώ κομματικώς, αλλ' όλως αμερολήπτως να λέγω κάποτε ό,τι τουλάχιστον φρονώ συμφέρον τη Πολιτεία.

Επιστεύετο και ότι δήθεν υποσκάπτω την Κυβέρνησιν εκείνην παρά τω Στέμματι μεταβαίνων εις την Αυλήν μυστηριωδώς. Και τούτου ουδέν ανακριβέστερον, διότι από της ελεύσεως εις την εξουσίαν του Δηλιγιάννη μέχρι της πτώσεως αυτού, άπαξ μόνον και τούτο κατά τους συνήθεις τύπους είχον την τιμήν ιδιαιτέρας ακροάσεως παρά τω Βασιλεί, ακριβώς διότι δεν επεθύμουν και εγώ να παρεξηγώμαι και τον Βασιλέα να θέτω εις δυσκολίας απέναντι των Υπουργών του.

Το παράδοξον είναι, ότι καίπερ μη εγκρίνων την καθόλου πολιτείαν και κατά το 1885-1886 του Δηλιγιάννη ως και την κατά το 1891-1892 ειδικώς διά το οικονομικόν ζήτημα, δεν τον κατέκρινα ως σφαλερώς διαχειριζόμενον τα Οικονομικά, ούτε ως ετοιμάζοντα διά της διαχειρίσεώς του εκείνης την πτώχευσιν της χώρας, αλλά ως ασυνεπή προς τα εκπεφρασμένας, οπότε ευρίσκετο εν τη αντιπολιτεύσει, ορθάς κατ' εμέ γνώμας του, διότι δεν επεδίωκεν άμεσον συνεννόησιν μετά των δανειστών, αλλ' επέμενε πάση θυσία και εξαντλών πάντα πόρον του Κράτους να εξοικονομή την πληρωμήν των τόκων του Δημοσίου Χρέους.

Ανεπιφυλάκτως προς πάντα ερωτώντα με επί του προκειμένου από του ανωτάτου μέχρι του ιδιώτου απεκρινόμην:
— Να απομακρύνωμεν την πτώχευσιν ναι, αλλά να την αποφύγωμεν όχι.

Επέμενον δε τούτο φρονών, ενόσω μάλιστα έβλεπον ότι ουδέν ηρωικόν μέτρον προς αποφυγήν αυτής λαμβάνουν αι Κυβερνήσεις και με τα εν τη Βουλή ρητορικά σχήματα και αποστροφάς, οίον «Τολμάς ν' αναφέρης περί χρεοκοπίας», το Κεντρικόν Ταμείον δεν επληρούτο και δη από χρυσόν.

Την τελευταίαν Κυριακήν της Απόκρεω του 1892 επεσκέφθην τον μακαρίτην Ανδ. Κουντουριώτην όλως φιλικώς, εν τη ομιλία μου δε μετ' αυτού διείδον ότι επίκειται αλλαγή Υπουργείου και έλευσις του Τρικούπη εις την εξουσίαν και, αν ούτος δεν δεχθή, ότι θα κληθή εις την εξουσίαν Υπουργείον Υπηρεσίας προς ενέργειαν Βουλευτικών εκλογών.

Διείδον, είπον, όλα ταύτα, αλλ' ούτε την κρίσιν επερίμενον τόσον ταχείαν, ούτε, εν περιπτώσει αρνήσεως του Τρικούπη, την πρόσκλησιν του Κωνσταντοπούλου εθεώρουν βεβαίαν, την υπώπτευον όμως έκ τινων άλλοτε περιελθόντων εις την ακοήν μου ψιθυρισμών.

Την επιούσαν Καθαράν Δευτέραν διήλθον εις την εξοχήν μου τα «Ανάβρυτα», όθεν επανήλθον την εσπέραν, καθ' ην ουδείς μ' επεσκέφθη, αλλ' ενωρίς απεσύρθην προς ύπνον.

Το πρωί της Τρίτης, ενώ ελάμβαναν το πρωινόν πρόγευμα, επιφυλαττόμενος μετά τούτο να αναγνώσω τινάς των εφημερίδων της ημέρας, η σύζυγός μου προλαβούσα με είχε ρίψει, ως συνηθίζει να λέγη, την ματιά της επί μιας εφημερίδος και μετ' απορίας μο λέγει :
— Ήξευρες ότι θα πέση το Υπουργείον; εδώ λέγει η εφημερίς ότι έπεσε χθες την νύκτα.
- Για να ίδώ, τη αποκρίνομαι' πώς ήτο δυνατόν να το ηξεύρω ;

Έλαβον την εφημερίδα και πραγματικώς ανέγνωσα την παύσιν του Υπουργείου Δηλιγιάννη, ενεθυμήθην δε την ομιλίαν μου της Κυριακής μετά του Ανδρέου Κουντουριώτου.

Μετ' ολίγον, κατερχόμενος εις το γραφείον μου, έμαθον παρ' ενός των υπηρετών μου ότι εκεί προ δέκα λεπτών με περιμένουσιν οι Κ. Κωνσταντόπουλος και Γ. Αθηνογένης, και έσπευσα προς αυτούς μη εξηγών την σύγχρονον επίσκεψιν των δύο τούτων.

Μοι εξήγησαν, άμα τους εχαιρέτησα, ότι συνηντήθησαν παρ' εμοί κατά σύμπτωσιν, του Αθηνογένους προσερχόμενου, όπως μάθη αν γνωρίζω τι επί των συμβαινόντων, του δε συγκεκινημένου εκτάκτως δηλώσαντός μοι ότι έχει δύο λόγια να μοι είπη.

Παρεκάλεσα τον Αθηνογένην να με περιμένη εις το παραπλεύρως του γραφείου μου δωμάτιον, όπερ και έπραξε. Τότε ο Κωνσταντόπουλος μοι είπεν.
— Ο Βασιλεύς εκάλεσε τον Τρικούπην να σχηματίση Υπουργείον, αλλά δεν εδέχθη. Προ ολίγου εκάλεσεν εμέ προς τούτο, εγερθέντα της κλίνης, διότι από χθες αδιαθετώ. Ο Βασιλεύς επιθυμεί περί την 2 μ.μ. αφεύκτως να σχηματισθή και να ορκισθή το νέον Υπουργείον. Εθεώρησα πρέπον προ παντός άλλου να έλθω προς υμάς και σας παρακαλέσω να λάβετε θέσιν εις το Υπουργείον.

Τον ηυχαρίστησα και τω είπον ότι, ως και αυτός και ο Βασιλεύς ακόμη γνωρίζουσιν, εγώ δεν αποβλέπω εις Υπουργείον, μη αισθανόμενος εμαυτόν ικανόν προς τούτο, αλλ' ότι τω υπόσχομαι ανεπιφυλάκτως την υποστήριξίν μου εις τον μόνον κλάδον, εις ον αισθάνομαι έχων ποιάν τινα ικανότητα, τον οικονομικόν, και τούτον εις γενικάς γραμμάς, όχι δηλαδή εις λεπτομερείας της οικονομικής εσωτερικής διοικήσεως, της οποίας αγνοώ και τα στοιχειωδέστατα.

Τω προσέθηκα:
— Σπεύσατε να συνεννοηθήτε μετά των λοιπών μελών της ομάδος σας, άλλωστε τα επτά ή οκτώ εκτός υμών μέλη μοι φαίνονται λίαν ευδιάθετα διά χαρτοφυλάκιον και φοβούμαι μη δεν ευρεθούν ικανά τοιαύτα δι' όλους και μείνη καί τις δυσηρεστημένος.
— Βεβαίως, μοι είπε, δι' Υπουργούς δεν θα στενοχωρηθώ, άλλ' έπρεπε να εκτελέσω πρώτον το προς υμάς καθήκον μου.
Και πάλιν τον ηυχαρίστησα προπέμψας αυτόν μετά της φράσεως «ο Θεός μαζί σας».

Πασίγνωστα είναι τα κατ' εκείνην την ημέραν συμβάντα' η αντίρρησις δηλαδή του Δηλιγιάννη να δώση την παραίτησίν του, η σύγκλησις της Βουλής προς επίδειξιν της υπ' αυτόν μενούσης πλειονοψηφίας και η άρνησις αυτού να ορκίση τους διαδόχους του Υπουργούς, προς δε η διαγωγή τινών εκ των αξιωματικών τού κατά την γην Στρατού υποστηριζόντων τον Δηλιγιάννην, συνεπεία της οποίας υφίστατο έκρυθμος και ανησυχητική δι' όλους κατάστασις. Αφ' ετέρου η δυσαρέσκεια του Ράλλη επί τη μη προτιμήσει αυτού και η άρνησις αυτού να μετάσχη εις το νέον Υπουργείον, συνεπεία του οποίου ηρνήθη και ο Σωτηρόπουλος και πάντες οι της ομάδος εκείνης εκτός του Γ. Φιλαρέτου.

Ένεκα των αρνήσεων τούτων ηδυνάτει ο Κωνσταντόπουλος να εύρη ουνεργάτας Υπουργούς και η θέσις καθίστατο πλέον ανώμαλος.

Εγώ, μένων εν τω οίκω μου, επερίμενον το αποβησόμενον και μόνον την εσπέραν επεσκέφθην τον Τρικούπην, όστις λίαν ανήσυχος με παρεκίνησε να εύρω τρόπον να γνωστοποιήσω, όπως δύναμαι αρμοδίως, ότι είναι απόλυτος ανάγκη κατά την εσπέραν εκείνην να ορκισθή Υπουργείον, έστω και με δύο μόνον Υπουργούς, του των Στρατιωτικών και των Εσωτερικών αναλαμβανόντων προσωρινώς όλα τα λοιπά Υπουργεία, όπως μη διασαλευθή η τάξις μενούσης της χώρας άνευ Κυβερνήσεως.

Κατ' αρχάς τω είπον ότι τούτο δεν είναι της αρμοδιότητός μου, αλλά με το σύνηθες επιβάλλον αυτώ μοι είπε:
— Πάντοτε είναι τις αρμόδιος δοκιμάζων τουλάχιστον να φανή χρήσιμος εις την πατρίδα του.
Ούτω με έπεισε και έγραψα εις τον Κουντουριώτην μεταδίδων την γνώμην του Τρικούπη περί του επείγοντος του σχηματισμού του Υπουργείου.

Ευτυχώς την 7 μ.μ. ωρκίζετο Υπουργείον Κωνσταντοπούλου με αυτόν Πρόεδρον, Υπουργόν των Εσωτερικών και προσωρινώς επί των Οικονομικών, Γ. Φιλάρετον της Δικαιοσύνης και προσωρινώς των Εξωτερικών και της Παιδείας νομίζω, Μαστραπάν επί των Στρατιωτικών και Επαμ. Κριεζήν επί των Ναυτικών. Μετέπειτα προσελήφθησαν οι Σ. Δεϊμέζης διά το Υπουργείον των Οικονομικών και Λ. Μελετόπουλος διά το Υπουργείον των Εξωτερικών.
. . . . . . . . . . . . . . . . .

Κατά Μάρτιον, αν καλώς ενθυμούμαι, εδημοσιεύθη η διάλυσις της Βουλής και διετάχθησαν νέαι βουλευτικαί εκλογαί, αίτινες ανέδειξαν το κόμμα του Τρικούπη μεγάλως πλειονοψηφούν, του Δηλιγιάννη απ' εναντίας μεγάλως μειονοψηφούντος και εκ των μελών αυτών του Υπουργείου του των πλείστων αποτυχόντων.

Μοι εβεβαιούτο ότι εκ των υποστηριζόμενων εις τας εκλογάς εκείνας υπό του Υπουργείου Κωνσταντοπούλου υποψηφίων υπέρ τους 35 είχον επιτύχει, υπήρχον δε γραπταί υποσχέσεις ότι θα ακολουθήσουν την πολιτικήν του. Αλλά μετά την βεβαίωσιν του αποτελέσματος των εκλογών και της, ως είπον, μεγάλης πλειονότητας των επιτυχόντων Τρικουπικών, προαγγελλούσης την έλευσιν αυτών εις τα πράγματα, άπαντες έστρεψαν πρώραν προς τον Τρικουπικόν λιμένα και ούτως ο Κωνσταντόπουλος απέμεινε με 2 ή 3 πολιτικούς οπαδούς.

Εξελέγην και εγώ τότε πάλιν απών βουλευτής της επαρχίας Σύρου. Επί τινα μάλιστα χρόνον, δηλαδή καθ' όλην την πρώτην σύνοδον της Βουλής εκείνης, έμενον είς Παρισίους, ούτε καν είχον δώσει αμέσως κατά την έναρξιν της Συνόδου τον νενομισμένον βουλευτικόν όρκον. Κατηγορηθείς όμως μετέπειτα ως φυγόπονος ηναγκάσθην να ενδώσω, καίπερ πάντοτε πεπεισμένος ότι είς ουδέν η εν τη Βουλή παρουσία μου δύναται να ωφελήση δια τους λόγους, ους προεξέθηκα.
Ανδρέας Συγγρός (1830-1899)

* το κείμενο είναι από την Βασική Βιβλιοθήκη, τόμος 45
-Το απομνημόνευμα 1453-1953-
Εκδόσεις Αετός, 1954
* φωτογραφίες, εικόνες: flickr.com από Nikos Vatopoulos,
oidromoimas.pblogs.gr, fhw.gr, erasmus.gr, wikipedia org,
cultureportalweb.uoi.gr